گروه معارف رجانیوز- مصطفی امیری: از منظر روایی و تاریخ حدیث، حداقل تا 7 قرن، از روایت منسوب به امیرالمومنین در باب شرف الشمس، در کتب حدیثی موجود شیعه، مطلبی وجود ندارد. و ابهام اصلی همین است تا قرن ها، این روایت کجا بوده و ناگهان پیدا شده است؟
موضوع شرف الشمس مساله ای است که در سالهای اخیر بین مردم پررنگ شده و افراد سود جو ی زیادی در اقصی نقاط ایران با جلوه دادن شرعی ومذهبی عقلانی آن در پی حکاکی صوری طلسم مانند روی سنگ در روز خاصی سودهای فراوانی را بدست آورده اند
اخیرا عده ای سودجو و فرصت طلب، پار را از این هم فراتر گذاشته و در روز 19 فروردین با دستورات عجیبن و غریب، اعتقادات مردم را به سخره گرفته و بعد دیگر هیچ. «این فرصت را از دست ندهید. همه آن چه فکرش را نمی کنید، تنها با یک انگشتر شرف الشمس.» شاید این جمله های تبلیغاتی روی کاغذهای آگهی، این روزها برای شما هم ارسال شده باشد. آگهی هایی که برای فروش و حکاکی یک انگشتر خاص در روز 19 فروردین تبلیغ می کنند. انگشترهایی از عقیقی زردرنگ که به «شرف الشمس» معروف شده اند.
این مقاله، با کنکاشی در باب 19 فروردین و حدیث شرف الشمس منسوب به امام علی در کتاب المصباح مرحوم کفعمی از علمای بزرگ حدیثی شیعه، که برای اولین بار این حدیث در کتاب وی نقل شده است، نتیجه خواهد گرفت که ابهامات و سوالات اساسی درباره شرف المشس وجود دارد و اصالت آن مورد تردید است.
19 فروردین و خورشید مبارک ؟
نوزدهمین روز از ماه فروردین برای منجمان مسلمان اهمیت ویژه ای داشته است. روزی که خورشید 19 درجه در برج حمل(فروردین) باشد. آن ها می گویند این روزخاص بنابه محاسبات نجومی، روزی خوش یمن و بابرکت است و البته در ساعت های خاصی در این روز، بهترین موقعیت خورشید در کهکشان در سال است.
شرف الشمسی که سنگ نیست
در باور عامیانه، «شرف الشمس» نگین انگشتری زردرنگ است که بعضی ها به نیت گشایش در کارها به دست می کنند. اما در واقع شرف الشمس سنگ نیست. بلکه دعایی منسوب به امام علی(ع) است که در روز نوزدهم فروردین با آدابی خاص می نویسند و نقشی رمزگونه را پشت انگشتر عقیق زردرنگ حک می کنند. معمولا بر روی عقیق زرد، می نویسند لکن می توان بر روی پارچه زرد کشیده و یا حک نموده و یا با خط زرد روی کاغذ نیز نوشت. بنابر نقل قائلین به این حدیث، شرف الشمس باید در روز 19 حمل که مطابق با روز 19 فروردین است از طلوع آفتاب تا ظهر بر عقیق زرد و در صورت عدم امکان بر کاغذ زردی نوشته شود و با خود حمل نماید
شرف الشمسی که تا 7 قرن در کتب اسلامی نبوده است
اما نقش های رمز گونه ای كه شرف الشمس ناميده ميشود در كتاب «جنة الوافيه» مشهور به «مصباح كفعمي» آمده است. كفعمي در حاشيه كتاب مينویسد: «در بعضي از كتابهاي علماي شيعه ديدم كه اين شكل از اميرالمؤمنين(ع) نقل شده است.كه وقتي عازم جهاد بود در بين راه كه استراحت مي كردند اين شكل ها را بر روي سنگي حك كرد و فرمود: اين رمز پيروزي ماست. به نظر ميرسد بيان چنين نقلي محكم نيست؛ چون سند اين روايت تا اميرالمؤمنين(ع) ذكر نشده است.» مرحوم شيخ بهايي هم همين شكل را در كتاب «سرّ المستتر» با اندكي تغيير آورده است. البته در كتابهاي ياد شده اين شكل به «شرف الشمس» ناميده نشده است و احتمالاً تشخيص اساتيد علم ختوم و اذكار اين بوده كه اين شكل در شرف شمس – كه نوزدهم فروردين ماه است – نوشته شود كه ساعت خوبي است و باعث تأثير بيشتر اين شكل خواهد بود.
سوال اینجا است که از منظر روایی و تاریخ حدیث، حداقل تا 7 قرن، از روایت منسوب به امیرالمومنین در باب شرف الشمس، در کتب حدیثی موجود شیعه، مطلبی وجود ندارد. و ابهام اصلی همین است تا قرن ها، این روایت کجا بوده و ناگهان پیدا شده است؟ روال اهل‌بیت علیهم‌السلام نیز ارجاع به این‌گونه رموز نجومی و علوم غریبه نبوده و حتی اهل‌بیت علیهم‌السلام نیز منجمین آن زمان را که برای ستارگان قدرت‌های استقلالی و در مقابل قدرت خداوند قائل بودند را لعن می‌نمودند چراکه در این عالم هیچ قدرتی جز قدرت خدای متعال نیست و اگر موجودی دارای قدرتی خاص باشد آن‌هم به اذن الله بوده و هیچ قدرتی به نحو استقلالی در مقابل خداوند ندارند.
همیشه 19 فروردین، شرف شمس نیست
نکته مهم در اینکه عده‌ای برج حَمَل را همان فروردین حساب کرده و روز 19 فروردین را به‌عنوان شرف شمس به همه معرفی کرده‌اند درحالی‌که برخی از اصحاب فن، معتقدند که برج فروردین با صور فلکی حمل متفاوت است. پس همیشه 19 فروردین، شرف شمس نیست. برخی از محققین علم نجوم، معتقدند: شرف الشمس به وقتی می گویند که شمس در 19 درجه برج حمل قرار بگیرد. و منظور از 19،درجه قرارگیری شمس در برج حمل است نه اینکه منظور روز 19 فروردین باشد!
ابهامات و سوالات درباره اصالت شرف المشس در اسلام
در باب شرف الشمس، نکاتی عرض میشود:
1. از منظر روایی و تاریخ حدیث، حداقل تا 7 قرن، از روایت منسوب به امیرالمومنین در باب شرف الشمس، در کتب حدیثی موجود شیعه، مطلبی وجود ندارد. و ابهام اصلی همین است تا قرن ها، این روایت کجا بوده و ناگهان پیدا شده است؟ روال اهل‌بیت علیهم‌السلام نیز ارجاع به این‌گونه رموز نجومی و علوم غریبه نبوده و حتی اهل‌بیت علیهم‌السلام نیز منجمین آن زمان را که برای ستارگان قدرت‌های استقلالی و در مقابل قدرت خداوند قائل بودند را لعن می‌نمودند چراکه در این عالم هیچ قدرتی جز قدرت خدای متعال نیست و اگر موجودی دارای قدرتی خاص باشد آن‌هم به اذن الله بوده و هیچ قدرتی به نحو استقلالی در مقابل خداوند ندارند.
2. اولین کتابی که به ذکر حدیثی در این باره پرداخته است، کتاب مصباح مرحوم کفعمی است. این کتاب بنا بر گفته برخی از محققین، مفاتیح الجنان آن زمان ها بوده است. امکان دارد با توجه به کثرت استفاده برخی تصحیف و اشتباهات درآان راه پیدا کرده باشد.
3. مرحوم کفعمی، در قرن هفتم که این حدیث را در کتاب مصباح می آورد، میفرمایند: در بعضي از كتابهاي علماي شيعه ديدم كه اين شكل از اميرالمؤمنين(ع) نقل شده است و اما سندی برای حدیث را ذکر نمیکند. حتی در کتاب حلیه المتقین علامه مجلسی اعلی الله مقامه که درباره تمام نگین های انگشتر از معصومین علیهم السلام روایت آورده، هیچ اسمی از شرف الشمس نیست. و برخی معتقدند سابق جعل این مساله به چند قرن اخیر میرسد بگونه ای که حتی در زمان علامه مجلسی، نیز شایع نبوده است.
4. اگر بپذیریم، این جملات از دشمنان اسلام، یهود و غیره نبوده باشد. بویژه برخی از اشکال و تصاویر این دعا، که تداعی کننده ستاره داوود از اختصاصات یهود، می باشد و این مقداری تامل برانگیز است.
5. به فرض که اثبات شد که چنین چیزی در کتاب حدیثی شیعه نقل شده است و صحیح باشد. برخی از محققین علم نجوم، معتقدند: شرف الشمس به وقتی می گویند که شمس در 19 درجه برج حمل قرار بگیرد. و منظور از 19درجه قرارگیری شمس در برج حمل است نه اینکه منظور روز 19 فروردین باشد! مضاف بر اینکه با کمال تعجب، تاریخ شمسی برای ان در نظر گرفته شده است در حالی كه در روایات و مناسبت های اسلامی، تاریخ هجری قمری، ملاك است و این موجب شگفتی است.
6. آنقدر در نحوه و ترسیم و طرز نوشتن شرف الشمس، اختلاف وجود دارد، که امروزه هرکسی برای خودش یک تصویری را خلق کرده است.
7. بعد از گذشتن و عبور از هفت خوان رستم، نوبت به رعایت آداب حکاکی همچون بخور مناسب و اذکار و ادعیه حین حکاکی، نیز می رسد.
8. نتیجه اینکه: پول و سرمایه زندگیتان را مشغول این نگین های بازاری و روز 19 فرودین نکنید. شرف الشمس به اثبات نرسیده و ابهام دارد.
9. البته باید اذعان نمود که علمای شیعه از جمله مرحوم کفعمی در کتاب «جَنّت الوافیه» مشهور به «مصباح کفعمی» و احتمالا شیخ بهایی در کتاب سرّ المستتر تأثیرات مثبتی را بر کتابت و نوشتن شرف الشمس، قائل می‌باشند و روایتی نیز بدون سند از علی علیه‌السلام نیز در برخی کتب مذکور آمده که البته به علت رعایت نشدن مبانی حدیثی در آن، و مرسل بودن حدیث، و انفراد حدیث، هرگز قابل اعتنای جامعه روایی و کارشناسان حدیثی، نیست.
بنابراین اگر هم اصل این موضوع مورد تایید باشد این است که کتابت لوح شرف الشمس شرایط خاص می‌خواهد، نه اینکه هر مدعی‌ای ادعای کتابت آن را نماید و این‌گونه نیست که هر شخصی دکانی زده و یک قلم و تخته و سنگ عقیق زرد دست حکّاک بدهد تا در 19 فروردین آن را برای مردم صف‌کشیده حک کنند چراکه بر فرض که شرف الشمس در اسلام، واقعیت داشته باشد، این انگشترها و لوح‌ها بدون رعایت نکردن آداب و شرایط مذکور در کتب فوق، هیچ اثری ندارد و جز منبع درآمدی برای برخی افراد سودجو هیچ فایده ارضی و سماوی نداشته و نخواهد داشت و مع الاسف این دکان‌ها گرد حرم‌های مطهر بوده و نگرانی افراد مؤمن و مطلع از توجه عوام به این امر اشتباه را بیشتر می‌کند.
*دانش آموخته حوزه علمیه قم
منبع: فرهنگ نیوز